Komunikacja buduje relacje, a relacje budują społeczeństwo.

    Współpraca nieodłącznie jest związana z komunikacją, której głównym elementem jest rozmowa jako proces działania. Gdyż nie polega ona wyłącznie na swobodnej rozmowie, ale także dotyczy wymiany zdań. W jej wyniku możemy na forum wyrażać swoje poglądy i w efekcie dyskusji dążyć do wypracowania wspólnego stanowiska. Dzieje się tak, ponieważ strony mają szansę na dzielenie się swoją wiedzą, doświadczeniem i obserwacjami. W świadomy sposób, aktywnie słuchając (uważnie i cierpliwie), mają szansę na budowanie nowych rozwiązań.

    Rozmowy nauczycieli z rodzicami powinny być obecne w każdej szkole. Naturalna, szczera wymiana zdań będzie początkiem do tworzenia relacji między stronami. Wykazanie się umiejętnością słuchania, wtedy gdy rodzic sam nie umie poradzić sobie z określoną sytuacją jest niezmiernie ważna.

    Jednakże istnieje wiele czynników, które zdecydowanie utrudniają podjęcie nie wymuszonej rozmowy z rodzicem (za: J. Kordziński):

- unikanie współpracy: zwykle jest bezpośrednio związane z poczuciem lęku, obawy i złości po stronie rodziców, którzy niechętnie słuchają negatywnych opinii o swoim dziecku. Gdyż mogą one być wynikiem dłuższego stanu rzeczy lub być wypowiadane w obecności innych rodziców. Także, ci rodzice, którzy są współpracujący ze szkoła, mogą unikać kontaktu z nauczycielem w obawie, że nie sprostają oczekiwaniom jakie są przed nimi stawiane. Jest również możliwe, że unikanie kontaktu wynika z faktu, że rodzice nie przyjmują do świadomości trudności swojego dziecka. Jest to zagadnienie najbardziej złożone ze wszystkich wymienionych, gdyż wspomniane przyczyny mogą się na siebie nakładać w różnym czasie. Nauczyciel w takiej sytuacji powinien wykazać się wysokimi kompetencjami społecznymi i odkryć wraz z rodzicami rzeczywisty obrazy funkcjonowania dziecka – wskazać obszary, w których wymaga wsparcia, jednocześnie przy wyraźnym i silnym podkreśleniu mocnych stron dziecka.

- zaniedbywanie spraw dziecka oraz całkowity brak zaangażowania: dotyczy rodziców, którzy zaburzają prawidłowe funkcjonowanie bio-psychospołeczne dziecka. W ich relacji nie ma przywiązania emocjonalnego, a jest odrzucenie, zaniedbywanie bytowe, nieumiejętnie sprawowana opieka nad dzieckiem, trudności osobiste rodziców, uzależnienia rodziców. W tej sytuacji jest niezwykle trudno i ciężko nawiązać współpracę z rodzicami, do której poza nauczycielem, angażują się psycholog, pedagog i terapeuta.

- nadopiekuńczość: trudność współpracy polega na mechanizmach obronnych wypracowanych przez rodziców wobec siebie i dziecka, a świata zewnętrznego. Nauczyciel powinien być ostrożny w tej relacji, ponieważ może dojść do usztywnienia przekonań rodzica i podważenia kompetencji pedagogicznych.

- perfekcjonizm rodziców: jest prosty do odkrycia przez nauczyciela. Taki opiekun oczekuje (czasami w sposób stanowczy, wręcz autorytatywny) zmian w programie nauczania, wychowania. Ma nierealne wymagania wobec swojego dziecka, któremu szkodzą jemu bardziej niż szkole, choć to pod jej adresem są przekazywane wszystkiego uwagi.

- rodzice nauczyciele: sprawiają trudność w dialogu poprzez przekonanie, że sami z racji wiedzy, doświadczenia i pełnionego stanowiska pedagogicznego – wiedzą lepiej.

- bezradność i zdawanie się na nauczyciela: dotyczy rodziców, którzy chcą przenieść odpowiedzialność za opiekę nad dzieckiem na całą szkołę, sami czują bezradność, lęk przed podejmowaniem decyzji, co może wynikać z ich własnego doświadczenia – bycia zależnymi wobec własnych rodziców lub krytykowanym za podjęcie samodzielnego decyzji. Zwykle taka postawa dotyczy opiekunów z problemami ze sfery zaburzeń zachowania.

- rodzice skłóceni ze sobą: nie potrafią wspólnie podjeść do tematu wychowania dziecka, kontaktów z nauczycielem, obarczają siebie nawzajem za niepowodzenia dziecka, manipulują otoczeniem, przeciągają na swoją stronę, bywa że dzieję się to kosztem własnego dziecka. Tworzą konflikty, prowokując do konkretnej reakcji i wymuszają na nauczycielu opowiedzenie się po jednej stronie.

- wrogość, agresywność i kłótliwość – rodzic nastawiony nieprzyjaźnie: nie potrafi zaufać szkole, zwykle dotyczy opiekunów z problemami sfery psychologicznej – złe doświadczenia i wspomnienia związane z okresem własnego uczęszczania do szkoły. Poprzez projekcję i negację utrudniają sobie i swojego dziecku kontakty ze szkołą i nauczycielem. Jest to typ rodzica, który otwarcie komunikuje swoje nastawienie, ciężko z nim współpracować, gdyż wymaga on opieki terapeuty, a nie nauczyciela.

    Aby mówić o umiejętności nawiązania kontaktu i współpracy z rodzicami z wyżej przytoczonych grup, należy wspomnieć, że kluczową rolę odgrywają w tym kompetencje miękkie, czyli te nabyte przez nas w naturalnym treningu. Im nasze doświadczenie jest bogatsze, tym lepiej potrafimy sobie poradzić z napotkanymi trudnościami. Zbierana przez lata wiedza, która praktycznie dała nam możliwość zdobywania nowych umiejętności, zwiększania świadomości o intencjach  i rozumienia drugiej osoby, a nade wszystko samego siebie doprowadziła nas do miejsca, w którym to właśnie posiadamy te kompetencje społeczne, aby dążyć do celu edukacyjnego, jakim jest nauczanie i dobro ucznia.

W jaki sposób pozyskać wspominane kompetencje miękkie? Można powiedzieć, że czerpiemy je z codziennego życia. Tyle że, to od danej osoby zależy ile wyniesie z danej lekcji. Podstawą komunikacji z samym sobą, jest umiejętność poddania refleksji tego czego doświadczamy, własnych działań podjętych w trudnych chwilach, funkcjonowania w podejmowanych decyzjach, motywowaniu się do działań, aby osiągnąć cel. Kluczowe jest rozumienie siebie i swoich potencjałów. Jednocześnie widzenie tego co mamy w sobie naturalnie, przy rozumieniu ile na tym tracimy. Jak podaje J. Kordziński w swojej książce: „Szkoła wspólnych działań czyli o relacji i współpracy” – empatia, z jednej strony pozwala zjednaczać nam ludzi poprzez pomaganie im, a z drugiej może być wykorzystywana przeciwko nam przez osoby, które wmówią, że potrzebują od nas więcej i coraz więcej wsparcia. Każdy z nas poszukuje akceptacji wśród innych ludzi. Najlepiej by była to osoba z bliskiego otoczenia, ale jeśli tego uczucia nie zaspokoimy szukamy dalej, do skutku. Sęk w tym, że nie do końca jest to właściwe myślenie. Gdyż powinniśmy tej akceptacji siebie szukać w samym sobie. Akceptacja tworzy pozytywny obraz nas samych, który w dużej mierze zależy od słów innych ludzi. Kiedy ludzie nie rozmawiają ze sobą, tracą jasność przekazu informacji. Wydaje nam się, że skoro my wiemy, co myślimy i czujemy, to i druga osoba też to wie lub się tego domyśli. Jednakże zwykle jest to bardzo zgubna droga.

Przede wszystkim sposób w jaki zachowujemy się w stosunku do drugiej osoby zależy od podobnych doświadczeń, jakie do tej pory sami przeżyliśmy. Zatem nasze nastawienie odgrywa ponownie kluczową rolę. To jak zaprojektujemy nasze myślenie względem danego wydarzenia, pokieruje jego biegiem. Możemy iść na spotkanie w nielubiane przez nas miejsce, do osoby, którą wyobrażamy sobie w negatywny sposób, jako nieżyczliwie nastawioną – pobudza w nas samych od razu złe odczucia, każdy ruch odczytujemy przeciwko nam; a idziemy w to samo nielubiane miejsce, do osoby, o  której wiemy,  że jest pozytywnie nastawiona, życzliwa, chce nam pomóc, pojawiają się naturalne komunikaty, niewymuszone komplementy – pobudza w nas spokój, nadzieję i wiarę, że sprawę da się załatwić. Zobaczyć w drugiej osobie, nie problem, a człowieka, który przyszedł po pomoc to jest sztuka, kompetencja jakiej potrzebujemy na co dzień.

Zobrazujmy sobie to na przykładzie dziecka i rodzica. Z nadmiaru energii, radości dziecko tłucze filiżankę mamy. W złości, podniesionym głosem matka komentuje zdarzenie. Dziecko, które czuje strach, smutek, odtrącenie, otrzymuje komunikat od osoby, która jest mu najbliższa, ukochana, że jest niezdarą, która wszystko niszczy. Nie otrzymuje wsparcia – przytulenia  - tego czego potrzebuje najbardziej, w tym zdarzeniu nie widzimy człowieka, widzimy problem. Naszą rolą rodzica, wychowawcy jest uczenie dzieci rozumienia, że każdy może popełnić błąd, że coś może się wydarzyć i wtedy trzeba się zmierzyć ze skutkiem, a nie wolno nam wychowywać dzieci w poczuciu nienawiści do samych siebie i innych dorosłych.

Komunikacja buduje relacje, a relacje budują społeczeństwo. Nadrzędne jest zrozumienie, aby zamiast skupiania uwagi na problemie, mówić o człowieku, zamiast widzieć tylko czubek własnego nosa, skupić uwagę na osobie, która potrzebuje naszego wsparcia i zrozumienia. Tylko w ten sposób możemy wychować mądrych dorosłych, którzy będą pozytywnie nastawieni do siebie i innych, którzy z łatwością zbudują zdrowe relacje, komunikując własne potrzeby i dając przestrzeń innym.

Do zachowań sprzyjającym pozytywnej komunikacji zaliczamy:

- aktywne słuchanie, które umożliwia nie tylko zdobywane informacji, ale także poznanie punktu widzenia rozmówcy. Prowadzi do stworzenie relacji opartej na wzajemnym szacunku, zaufaniu i empatii.

- asertywność – „przyjazna stanowczość”, jest umiejętnością otwartego wyrażania swoichmyśli, uczuć, przekonań, z poszanowaniem praw i poglądów rozmówców.

- konstruktywna informacja zwrotna czyli przekazywanie zrozumianej treści. W tym zakresie posługujemy się komunikatami typu „ja”, które mówią o nas samych w danej sytuacji, nie ma tutaj miejsca na oceny, oskarżenia czy manipulacje.

- bezpośredniość i jasność formułowania wypowiedzi, czyli przekazywanie logicznych i prawdziwych komunikatów, bez domysłów czy podtekstów. Przy jednoczesnym unikaniu żargonów lub niestosownych żartów.

- opanowanie, czyli umiejętność zapanowania nad swoimi emocjami, gdy rozmówca stara się nas zdominować, zmanipulować lub obrazić. Zaangażowanie emocjonalne w takich sytuacjach jest niekorzystne dla nas. 

- odpowiedzialność za własny komunikat budzi zaufanie i wiarygodność w rozmówcy do nas, ważne jest, abyśmy nie bali się mówić, że czegoś nie jesteśmy pewni i nie starali się przy tym przerzucić odpowiedzialności za zrozumienie na rozmówcę.

- komunikacja niewerbalna – ton głosu, mowa ciała tzn. „body language” (gestykulacja, mimika twarzy, czy kontakt wzrokowy) wzmacnia lub zakłóca przekaz informacji. 

W takim razie jak zacząć tworzyć relacje?

Rosenberg podkreślił, że to sposób komunikowania się ludzi jest źródłem wszelkich nieporozumień, kłótni i wojen. Słowa, które wypowiadamy, mają wielką moc – mogą budować lub niszczyć, wspierać lub poniżać, koić lub zadawać ból.

Marshall Rosenberg, twórca Porozumienia bez Przemocy (NVC- Nonviolent Communication) uważa, że najistotniejsze jest pozostawanie w kontakcie z drugą osobą, zauważanie potrzeb i spełnianie ich przy uwzględnieniu swoich własnych zasobów i swojej gotowości, a nie wbrew sobie i za wszelką cenę. Tworzenie relacji nie należy do prostych zadań. Wymaga dystansu, zrozumienia i empatii. Natomiast jest ona niezmiernie ważna w budowaniu przyjaznej i dobrej szkoły. 

Bibliografia:

McGinnis, A.P. Goldstein, Kształtowanie umiejętności prospołecznych małego dziecka. Profilaktyka agresji i zaburzeń zachowania w przedszkolu i przygotowaniu do szkoły. Instytut Amity, Warszawa 2003.

M. Osińska, Praca zespołowa w szkole, Warszawa 2015, s. 2.

W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 443.

Cz. i M. Kupisiewicz, Słownik Pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 192.

Por. J. Łuczyński, Zarządzanie edukacją wspierającą rozwój indywidualny uczniów, [w:]

Psychologia rozwoju człowieka, pod red. J. Trempały, Warszawa 2011.

J. Kordziński, Szkoła wspólnych działań czyli o relacjach i współpracy. Warszawa 2017

M. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy. O języku życia, Wydawnictwo Czarna Owca, 2016